کرونوفارمکو لوژی ( Chronopharmacology ) ، تاثیرات متقابل دواها بالای ریتم های بیولوژیکی واستفاده از کرونوفارمکولوژی در تداوی امراض

 نویسنده: دوکتور شاه جهان، PhD  - فارمکولوژی کلنیکی، قبلا عضو دیپارتمنت داخله شفاخانه یوتلاند جنوبی – ډانمارک ( Southern Jutland Hospital, Aabenraa- Denmark ) و دیپارتمنت فارمکولوژی انستیتوت دولتی طب کابل 

تاریخ: 04.07.2025

 کرونوفارمکو لوژی ( Chronopharmacology ) ، تاثیرات متقابل دواها بالای ریتم های بیولوژیکی واستفاده از کرونوفارمکولوژی در تداوی امراض

کرونوفارمکولوژی یک شاخه ای ازفارمکولوژی است که تغیرات دوره ای در فعالیت دوا را با درر نظر داشت وقت تجویزدوا و تاثیر دوا بالای ریتم های بیولوژیکی مورد مطالعه قرار می دهد۰کرونوفارمکولوژی مطالعه می کند که ، چګونه ریتم های شبانه روزی و دیګر ریتم های بیولوژیکی بالای دوا تاثیر می ګذارند، چګونه زمان تجویز دوا بالای موثریت و بی خطر بودن دوا تاثیرمی نماید و اینکه چګونه میتوان تداوی را با در نظر داشت تغیرات دوره ای ( cyclical changes ) در بدن به سطح مطلوب رسانید۰

کرونوفارمګولوژی در نظر می ګیرد که بسیاری ازوظایف بیولوژیکی مانند تولید هورمونها، میتابولیزم وفعالیت انزایم ها، در طول روز نظر به ریتم های شبانه روزی در نوسان هستند۰ این امرچګونګی جذب، توزیع، میتابولیزم وحذف دواهارا از بدن و همچنان تاثیر انها رابالای انساج واعضای بدن متاثر می سازد۰

وظایف اصلی کرونوفارمکولوژی عبارت از مطالعه تاثیر بیوریتم های مختلف بالای شدت تاثیرات فارمکولوژیکی دوا وارزیابی تاثیر دوا ها بالای نوسانات ریتمیک در وظایف بدن است۰ از جمله اهداف دیګر، افزایش موثریت فارمکوتراپی با کاهش قابل ملاظه عوارض جانبی است که برای این منظوراز روش های مختلف برای کاهش دوز دواها با در نظرداشت زمان تجویزاستفاده بعمل می اید۰

این معلوم است که بسیاری از وظایف دربدن انسان با یک ریتم معین انجام می شوند۰ نوسانات شبانه روزی ) circadian) ، ماهانه وفصلی در پروسه های فزیولوژیکی وجود دارند ۰ در انکشاف پروسه های پتولوژیکی ، نوسانات شبانه روزی نیز وجود دارد۰

در حالت ایده ال هر دوا باید در مطابقت به ریتم های بیولوژیکی انسان تقسیم اوقات تجویز خود را داشته باشد و تحقیقات درین جهت انجام می شود۰ معلومات جالب درین زمینه از نقطه نظرکرونوفارمکولوژی جمع اوری ګردیده است۰ بطور مثال اسپرین را در نظر بګیریم که تاثیرجلوګیری از تجمع ترامبوسیت های ان بخوبی شناخته شده است، که برای جلوګیری از لخته شدن خون بدوزهای کوچګ ۷۵-۱۰۰ ملی ګرام روزانه توصیه می ګردد ، هم چنان شناخته  شده است که اسپرین سبب خونریزی داخل معده می ګردد۰ اګر اسپرین در نیمه دوم روز ( بعد از پیشین )، بجای نیمه اول روزګرفته شود این خطر ۴۰ ٪ کاهش می یابد۰ تاثیر ضد درد مورفین در وسط روز یا اوایل بعد ازظهربیشترمتبارز است ۰در آنجین صدری، نیتروګلیسیرین از طرف صبح نسبت به نیمه دوم روز بسیار مؤثر است ۰ تاثیر هیپو ګلایسیمی ازتجویزانسولین درساعت بین ۸- ۱۳بسیار برجسته است۰ تحلیل ریتم روزانه در مورد محتوای هیستامین دربدن که مهمترین میدیاتورعکس العمل الرژیک است، نشان داده است که بالاترین غلظت هیستامین در ساعات ۲۱-۲۴ مشاهده می شود۰ این موضوع افزایش فریکونسی تظاهرات الرژیک را در وقت شام ( شب ) توضیح می دهد۰ بهمین دلیل انتی هیستامین ها از طرف شب توصیه می ګردند۰بنا برین ، بهتراست دواهای انتی هیستامین از طرف شب ودیوریتیک ها ( مخصوصا فوروسمید ) از طرف صبح ګرفته شوند۰ تریپتان ها ( triptans ) در تداوی میګرن ( Migraine ) در اوایل صبح توصیه می ګردند، زیرا حملات میګرن درین زمان بیشتر رخ می دهند۰ توصیه می گردد تا دواهای ضد میرگی ( Antiepileptic drugs ) پس از بیدار شدن از خواب گرفته شوند، زیرا خطرحملات  Epilepsy  ( epileptic seizures ) ممکن است در اوایل صبح افزایش یابد.

تجویز دواها از راه دهن، هماهنګ با وعده های غذایی تنظیم می شود۰در حال حاضر شرکت های دواسازی، از قبل استفاده از دواها را بالای برچسب  یا اتیکیت ( label, sticker ) دوا ها می نویسند مانند: « قبل از ناشتا یا صبحانه » ، « قبل از نان چاشت »، « قبل از خواب »۰ این ها نه تنها بحیث یک یاداوری عمل می کنند، بلکه اجازه میدهند تا دوز های مختلف ماده فعال برای یک دوره معین زمانی داده شود۰

بهر حال تاثیر بیوریتم ها تنها بالای تداوی دوایی محدود نه می شود. اگرفقط در صبح غذای با مجموع کالوری، 2000 کیلو کالوری بخورید، کاهش وزن بدن بمشاهده می رسد، اگر همان غذا را از طرف شام بخورید، وزن بدن شما افزایش می یابد.

در اینده داکتران احتمالا روی نسخه ها نه تنها تعداد تابلیت ها یا کپپسول ها را که در جریان روز گرفته شوند، بلکه زمان دقیق مصرف انها را خواهند نوشت

مفاهیم بیوریتم یا ریتم های بیولوژیکی، ریتم شبانه روزی و ساعت بیولوژیکی

قسمت عمده ار طرز زندګی ما توسط زمان اداره می شود۰ما با زنګ ساعت از خواب بیدار می شویم، در اوقات غذا، غذا می خور یم، در روز کار میکنیم، در شب میخوابیم واین دوره ها یا سیکل ها ادامه ادامه دارند۰ما ساعت های داخلی بدن، ریتم های بیولوژیکی  (بیوریتم « Biorhythm » یا ریتم بیولوژیکی « Biological rhythm »: عبارت از دوره ها یا سیکل های تکرار شونده در موجودات زنده است که علاوه بر موارد دیګر، سیکل های خواب-بیداری،افراز هورمون ها، درجه حرارت بدن و دیګر وظایف بدن را تنظیم می کنند )  خود را داریم که وظایف ورفتار های مارا به هدف زنده ماندن وسلامتی ما کنترول می کنند۰ مهمترین ریتمها، ریتم های شبانه روزی( circadian rhythm ) هستند۰ Circadian از کلمه لاتین circa بمعنای تقریبا« about » و diem به معنای «روز»، است۰ طوریکه از نام او پیدا است این یک دوره ( a cycle ) است که تقریبا ۲۴ ساعت دوام می کند۰

ریتم های بیولوژیکی چګونه کار می کنند ؟ : این ریتم ها توسط یک ساعت بیولوژیکی ( Biological clock ) داخلی در مغز، که در نزد پستان دارن در هسته سوپرا کیازماتیک در هیپوتلاموس ( suprachiasmatic nucleus hypothalamus ) موقعیت دارد کنترول می شوند۰ این ساعت مسؤل ریتم های شبانه روزی و ریتم های سالانه ‎و فصلی است۰ این ناحیه مغز، سیستم عصبی آوتونوم یا خود کار وغده هیپوفیز را اداره می کند۰  در طول روز سیګنال های را برای تنظیم فعالیت بدن از طریق سیستم عصبی آوتونوم ( autonomic nervous system ) یا با تنظیم حساسیت غدوات اندوکرین  ( مثلا غده  thyroid ،   adrenal , ovary) یا با کنترول مستقیم افرازات اندوکرین غده  پنیال, Pineal gland  (بطور مثال سینتیز ملاتونین ) ارسال می کند۰

غده پنیال یک غده کوچک نیورو اندوکرین است ( دروسط دماغ،متناظر نسبت به هردو کره مغز در عقب بطین سوم موقعیت دارد ) که وظیفه اصلی ان دریافت اطلاعات در مورد حالت سیکل روشنای تاریکی از محیط و انتقال این اطلاعات توسط تولید وترشح هورمون ملاتونین است که با افراز هورمون ملاتونین ( melatonin  ) به تنظیم ریتم شبانه روزی کمک می کند۰ Renee Descartes ( فیلسوف ، ریاضی دان ودانشمند فرانسوی  که به نقل قول مشهورش کوګیتو، ارګو سوم« Cogito, ergo sum » من فکر میکنم، ازین رو من هستم ، مشهور است ) غده پنیال را بحیث محل یا جایګاه روح « Seat of the Soul » توصیف کرد۰

اګرساعت داخلی بدن ما میتواند بالای وظایف روز مره تاثیر بګذارد، متوانند به پاسخ بدن ما به دواها نیز تاثیر بګذارند۰کرونوفارمکولوژی رابطه بین ریتم های بیولوژیکی درونی ما و دواها را مطالعه می نماید۰ کرونوفارمکولوژی دارای دو اصل عمده است: کرونوفارمکوکینیتیک، چګونه این ریتم ها بالای چیزی که بدن بالای دوا انجام میدهد تاثیر می ګذارد۰ کرونوفارمکودینامیک، که رابطه این ریتم ها را بالای تاثیر دوا بالای بدن بر رسی میکند۰  

ساحه های تحقیق مربوط به کرونوفارموکولوژې:

۰ کرونوتراپی ( Chronotherapeutics  ) : یعنی افزایش موثریت وبی خطر بودن دواها، متناسب با غلظت انها در خون درجریان ۲۴ ساعت همګام با عوامل تعین کننده ریتم بیولوژیکی مرض۰

۰ chronokinetics : مطالعات کرونوفارمکولوژی بدو ساحه اصلی تقسیم می شود: کرونوفارمکو کینیتیک وکرونوفار مکودینامیک

۰ chronesthesy: تغیرات ریتمیک در حساسیت به دواها را بدلایل فاکتور های خارجی و / یا داخلی منعکس می سازد.

۰chronergy : این حوزه تحقیقاتی هم چګونګی وقت روز ( the time of day ) بالای تاثیریک دوا و هم چګونګی خود دوا بالای ریتم بیولوژیکی (  biological rhythm) یک عضو را در نظر می ګیرد۰

۰ : Chronotoxicityتاثیر سمی یا توکسیک دوا را بالای اورګانیزم که نامطلوب است و سیستم ریتمیک را متاثر می سازد مورد مطالعه قرار می دهد۰ بخصوص دواهای ضد کنسر که مثال بارز ان لوکوپنی ناشی از تداوی با Irinotecan

استفاده از کرونوفارمکولوژی درتداوی : روش کرونوفارمکولوژی در تداوی امراض به ما امکان میدهد، تا دوز های روزانه و کورس تداوی را کاهش دهیم، موثریت تداوی را افزایش و عوارض جانبی را به اندازه قابل ملاحظه تنقیص دهیم۰  مؤثریت تاثیر یک دوا مستقیما به بیوریتم های شخص وزمان تجویزان بستګی دارد۰در زیر از مثال های یاد اوری می نماییم، اینکه چگونه دانش کرونوفارمکولوژی میتواند موثریت یک دوارا افزایش و تاثیرات مضر آنرا کاهش دهد۰

استما ( Asthma  Bronchial)

استما برانشیل یک مریضی التهابی مزمن طرق هوایی است که در ان بطور قابل ملاحظه، تغیر در ریتم شبانه روزی رخ میدهد۰ خطرحمله استما درنزد مریضان در اوایل صبح ( 04: 00 – 05:00 ) بسیار رایج است۰ علایم استما در وقت شب میتواند ۵۰ تا چندین برابر بیشتر رخ دهد۰

داکتر رومی،   Caelius Aurelianus  یکی از اولین کسانی بود که درقرن پنجم میلادی تشریح کرد که اعراض استما در هنگام شب تشدید یا بدتر می شود. تیوفیلین (  Theophylline) یک دوای است که سبب سستی یا استرخا ( relax ) عضلات طرق هوایی میشود، ترجیحا از طرف شب توصیه می گردد.  Montelukast (انتاګونیست انتخابی ریسپتور های لیکوترین D4 ) که سبب کاهش التهاب درطرق هوایی می شود، نشان داده شده است که علایم استما را زمانیکه در شب تجویز گردد بهبود می بخشد.

   zileuton که یک انتاګونست رسیپتورلیکوترین (leukotriene) است، باید درشب توصیه ګردد، زیراکه غلظت LTB4 از طرف شب در بالاترین سطح قرار دارد۰ 

بکاربردن انتا ګونیست های کولینرجیک مانند  Ipratropium bromide ( Atrovent ) در جریان شب میتواند فعالیت بالای کولینرجیک راکه از طرف شب در نتیجه افز ایش فعالیت عصب واګوس بوجود می اید، کاهش دهد۰

برای افزیش مؤثریت انها، کورتیکوستیروئیدها باید در طول روز در حدود ساعت  5: 30 بعد از پیشین تجوېز ګردند۰

رینیت الرژیک (   Allergic rhinitis)

اعراض رینیت الر‎رژیک شامل خستګی، خواب الوده ګی در روز و پرابلم خواب است ۰ کیفیت خواب ممکن است تحت تاثیر این اعراض قرار ګیرد۰ بندش بینی که منجربه اختلال تنفس در خواب می شود مقصر اختلال  خواب مربوط به رینیت است۰ باور بر این است که شب وساعات اولیه صبح،بدترین زمان برای شدت احتقان بینی است۰

دوا های ضد هستامین که تاثیر سیداتیف ندارد ( Non-sedative antihistaminic medications ) بطور مثال cetirizine و loratidine قبل از شب توصیه می ګردند تا بدتر شدن اعراض دراثنای خواب کنترول شود، زیرا رینیت در  صبح وشام وخیم ترمی باشد۰ برای تداوی رینیت الرژیک وخیم تداوی با کورتیکویید های فمی میتواند در صبح تجویز  ګردد۰

عکس العمل افراد مبتلا به الرژی در ساعات شام ( شب ) به مواد مانند هیستامین،پنسیلین، ګردوغبار خانه ، که توسط ریتم شبانه روزی هیستامین درخون ایجاد می شود، بالاترین غلظت ان بین ساعات ۲۱ – ۲۳ شب بملاحظه می رسد و این باعث می شود تا دوا های ضد هیستامین بین ساعات ۱۹ -۲۰ شب تجویز شوند۰

 زخم معده ( peptic ulcer disease )

قسمت های مختلف سیستم هضمی در معرض سیکل های روزانه قرار دارند، ترشحات فرسایشی معده در وقت شام ( شب ) شایعتر است۰ بین ساعات  22: 00 تا 02:00 ترشح اسید معده ۲-۳ برابربیشترازروز است۰ اعراض دلجوشی یا سوزش معده در طول روزناشی از افراز اسید معده توسط غذا است، در حالیکه علایم درجریان شب توسط ریتم سیرکادین یا شبانه روزی ترشح اسید معد ه که در شب به اوج خود می رسد، بوجود می اید۰دواهای نهی کننده رسیپتور های H2 مانند ranitidine و famotidine  بهتر است از طرف شب تجویز ګردند، زیرا درد ناشی از زخم معده ، افراز اسید و سوراخ شدن زخم ( ulcer perforation ) در هنګام شب به اوج خود می رسد۰

روماتوئید ارتریت ( Rheumatoid arthritis )

اعراض ارتریت و تظاهرات کلینیکی ان در طول زمان تغیر می کند۰ در اوایل صبح علایم ارتریت مانند شخی وناراحتی در مفاصل متبارز می باشد که علت ان تولید سیتوکین های التهابی پیش قدم توسط ریتم شبانه روزی است که تولید ان در شب به حد اعظمی می رسد و از طرف دیګر در اوایل صبح سطح هورمون کورتیزول ( هورمون ضد التهاب ) در کمترین حد ومیلاتونین ( a proinfalmmatory hormone ) در بالاترین حد خود قرار دارد۰علاوه بر این هورمون های جنسی ریتم های سیرکادین آرتریت را نیز متاثر می سازند۰درفاز لوتئال ( luteal phase ) که تولید استروجن و پروجیسترون بیشتر از فاز فولیکولی است، اعراض بیشتر شایع می باشد۰

ازان جایکه اعراض روماتوئید ارتریتیس در صبح قویتر واعراض اوستیو ارتریتیس ( osteoarthritis ) در شب بسیار شدید و از طرف صبح کمتر شدید است، دواهای غیر استروئیدی ضد التهاب مانند ibuprofen ،  ketoprofen و indomethacin   به افراد مبتلا به ارتریت روماتوئید در شب و به مریضان مبتلا به اوستیو ارتریت در صبح تجویز میشوند۰

سکته یا حمله مغزی ( stroke )

فشار خون بلا فاصله پس از بیدار شدن در حدود ۲۰٪ افزایش می یابد، بنا برین وقوعات سکته مغزی ( insult ) در وقت بلند شدن از خواب در اوایل صبح بالاترین و در جریان خواب در نیمه شب پایین ترین است.

فشار خون بلند و امراض قلب به علت افزایش فعالیت فزیکی ، فعالیت بیشتر کاتکول امین ها، افزایش تجمع ترامبوسیت ها، افزایش مقویت اوعیه و فعالیت بیشترترامبولیتیک ، فشار خون معمولا پس از بیدار شدن از خواب ۲۰ ٪  بالاتر است۰ برای تداوی فشار خون بالا از COER verapamil ( controlled-onset extended-release verapamil ) جدید استفاده می گردد۰ این دوا طوری طراحی شده است که قبل از خواب ( bed-time ) گرفته می شود ، بتدریج حل میشود و بین ساعات 5 صبح و 12 بجه روز بهترین تاثیر را دارد۰ علاوه بر این در شب هیچ کاهش در فشار خون وجود ندارد۰ دوا های ACE inhibitors ( Angiotensin-Converting Enzyme inhibitors ) مانند  doxazocin ،  ramipril قبل از خواب به جای استفاده درصبح بکار برده می شوند۰

احتمال تشکیل لخته های خون که میتواند منجر به حمله قلبی ګردد بین ساعات ۶ صبح تا ساعت ۱۲ بجه روز ( midday ) به اوج ( peak ) خود می رسد۰ اسپرین که با جلوګیری از تجمع ترامبوسیت ها ، لخته شدن خون را کاهش میدهد، به این دلیل بهتراست در اوایل صبح ( early in the morning ) ګرفته شود۰ استاتین ها ( Statins ) ، دواهای هستند که برای کاهش کولسترول بکار برده می شوند، توصیه ان از طرف شب  ( ساعت 7 شام ) مؤثرتر است، زیراتولید کولسترول در جګر درهنګام شب در بالاترین سطح خود قرا ردارد۰ در تداوی فشار خون بالا، مطالعات بزرګی از جمله ازمایش کرونوتراپی هایجیا ( Hygia chronotherapy Trial ) نشان داده اند که دوز شبانه دوای فشار خون بالا با کنترول بهتر فشار خون همراه است و خطراختلاطات  ( compilations ) جدی مانند امراض قلبی و مرګ را کاهش میدهد۰  

دیابت ( diabetes mellitus )

ریتم های شبانه روزی یا سرکایدین میتابولیزم ګلوکوز را در اثر تاثیر بالای حجرات بیتا پانقراص، حساسیت به انسولین و تولید ګلوکوز در جګر تنظیم می نماید۰مطالعات نشان داده اند ګه حساسیت به مقابل انسولین در صبح در مقایسه با شام بیشتر است۰ ګذارش داده شده است که تجویز metformin  از طرف شام تاثیر بهتری بالای کنترول سطح ګلوکوز خون دارد، زیرا تولید ګلوکوز کبدی در شام و شب به اوج خود می رسد۰ همچنان از نظر تداوی با انسولین، تجویز انسولین در اواخر شام و شب ، سبب حفظ بسیار ثابت سطح انسولین در تمام روز می ګردد و پدیده صبح  ( dawn phenomenon ) را که افزایش سطح ګلوکوز خون در اوایل صبح به دلیل ریتم  شبانه روزی ګلوکوز است ، خنثی می نماید۰ مریضان مبتلا به دیابت معمولا دارای هایپر ګلایسیمی در صبح هستند که معمولا این بین ساعات ۳ و۵ صبح اتفاق می افتد۰

سرطان ( cancer )

در حال حاظر، روش کرونوتراپی با موفقیت در تداوی انواع مختلف سرطان ها مورد استفا ه قرار می ګیرد۰ این روش تحمل و موثریت دوا های ضد سرطان را هم در حیوانات تجریوی و هم نزد مریضان مصا ب کانسر بهبود بخشیده است۰

حجرات سرطانی دارای سیکل های بیولوژیګی متفاوت نسبت حجرات عادی هستند۰ تقریبا در ساعت ۲ صبح حجرات سرطان بسرعت و در ساعت ۱۰ صبح، انها اهسته رشد می کنند۰ دواها بر اساس ذیل توصیه می شوند:

طول فازسیکل حجروی

سرعت مرحله تکثر

شاید استفاده بسیا ردلچسپ کرونوفارمکولوژی در تداوی سرطان باشد، زیرا در تداوی سرطان، استفاده ازدوا های قوی و نجات دهنده زندګی ، بدلایل عوارض جانبی شدید و ضعیف کننده انها محدود است۰ یک مثال موفقیت بزرګ تداوی با Oxaliplatin است۰ استفاده ازاین دوادر تداوی سرطان روده در ازمایشات کلینیکی ابتدایی به علت تاثیرات سمی شدید شکست خورد۰ بعدا برای امتحان بی خطر بودن ان ،مطالعات کرونوفارمکولوژی در موش انجام ګردید۰ تحقیقات نشان داد که تجویز  Oxaliplatin در اوقات معین روز- در حالت ایدیال ساعت ۴ بعد از ظهر به جای دوز اوایل صبح، منجر به کاهش قابل توجهی تاثیرات مضر ان میشود۰ این معلومات منتج به برګشت دوا به ازمایشات انسانی شد، جاییکه نتایج مشابه مشاهده ګردید۰ بعد از ختم مرحله تهیه،امروزبطور ګسترده بکار برده می شود۰ استفاده از کرونوفارمکولوژی به نجات این دوا کمک کرد تا جانهای بی شماری  را نجات دهد۰ 

سرطان سینه ( Breast cancer ): قسمت اخری سیکل عادت ماهوار برای تداوی سرطان سینه انتخاب می شود زیرا نسبت به نیمه اول سیکل عادت ماهوارموفقیت بیشتری دارد۰پروجیسترون در نیمه دوم عادت ماهوار، انزایم های مسؤل ګسترش حجرات سرطانی را مانع می ګردد۰ این بدان معنا است که با انتخاب دقیق زمان تجویزدوا، میتوان شاخص تداوی را به حد اکثررساند۰

رشته کرونوفارمکولوژی پیوسته در حال ګسترش است

درک ما از رابطه ریتم های بیولوژیکی در انکشاف مرض و تداوی بادوا در حال افزیش است. در حال حاضر کرونوفارمکولوژی یک ساحه ای  است که به اندازه کافی در توسعه دوا های جدید، کنترول ادویه وپراکتیک کلینیکی مورد استفاده قرار نه می گیرد۰

بیش از ۳۰۰ وظایف فزیولوژیکی بدن انسان قبلا شناسایی شده اند که در معرض نوسانات روزانه قرار دارند مانند فشار خون، ضربان نبض، درجه حرارت بدن، غلظت هورمون ها در خون وغیره۰

با توجه به مصارفات هنگفت مالی و زمان طولانی در قسمت توسعه دوا، کرونوفارمکولوژی میتواند راه های برای بهبود موثریت این پروسه فراهم سازد که در نهایت تضمین می نماید تا دوا های مؤثر به سرعت به مریضان برسند. علاوه براین تداوی های موجود را با در نظر گرفتن روش های کرونوفارمکولوژی میتوان بهتر ساخت. باید یاداوری نمود که برای تحقق کامل پوتانسیل کلینیکی کرونوفارمکولوژی نیاز به تحقیقات و شواهد بیشتر وجود دارد.

بنا برین، تحقیقات دررشته کرونوفارمکولوژی از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا این کار استفاده منطقی تر از دوا ها را فراهم می سازد ، که با استفاده از دوز های کوچکتروتاثیرات نا مطلوب کمتر، میتوان به موفقیت های بیشتری دست یافت. 

مؤثریت اعظمی و کمترین تاثیرات توکسیک یک دوا میتواند زمانی بدست اید، اګر دوای درست بشکل صحیح با دوز درست و در زمان مناسب داده شود۰ این مشابه به کنترول خواب،  بیداری، اشتهای خوردن غذا، شادی وافسردګی است که توسط ساعت های بیولوژیکې تنظیم می شود، بنابرین دوا هماهنګ با ساعت بیولوژیکې ( biological clock ) کار می کند۰

کرونوفارمکولوژی هم فارمکولوژی تجربوی و هم فارمکولوژی کلینیکی را در بر میګیرد۰

در حال حاظرتکنولوجی omics یا سیستم های معلومات مالیکولی باز (  Open Molecular information Systems : این تکنالوژی بالای انواع مختلف مولیکول ها مانند جین ها، پروتیین ها و میتابولیت ها تمرکز نموده و یک درک جامع از حجرات، انساج و اورګانیزم را فراهم میسازد) در کرونوفارمکولووژې و کرونوتراپی  در حال اجرا است که هدف ان تحلیل و تجزیه تمام پروسه های که در حجرات یا بصورت کل دربدن زنده رخ می دهد می باشد۰ ظهور تګنالوجی اومیکس ( Omics  ) ممکن است اهمیت بزرګ برای درک مولیکولی سیستم شبانه روزی و ارتباط ان با امراض و تداوی داشته باشد ۰

درقرن بیستم علم کرونوبیولوژی ( chronobiology ) توسعه یافت که از ان دو رشته مستقل کرونوفارمکولوژی و کرونومیدیسین ( chronomedicine ) بوجود امد۰ 

 بنیانګذار کرونوفارمکولوژی در روسیه دانشمند روسی پروفیسورزاسلاوسکایا R .M. Zaslavskaya است که تحت نظر او۹ رساله دوکتورا doctoral)) و۴۰ رساله کاندید دوکتورا (candidate dissertation/ PhD) درزمینه کرونوفا مکولوژی در روسیه مورد دفاع قرارګرفته است۰ او ثابت کرد که تجویز دوا نباید بر اساس روش ابتدایی « ۱ تابلیت روز سه دفعه » صورت ګیرد، بلکه درمواقعیکه بدن بیشترین حساسیت را نسبت به تاثیر دوا دارد، باید صورت ګیرد۰بعنوان نتیجه ګیری میتوان از نقاط ذیل یاداوری نمود:

۰ موثریت تاثیریک دوا مستقیما به بیوریتم های انسان و زمان تجویز ان بستګی دارد ۰

۰  استفاده از روش های کرونوفارمکولوژی به ما این امکان را می دهد که دوز های روزانه و کورس  تداوی را کاهش داد ، موثریت تداوی را افزایش و عوراض جانبی را بطور قابل ملاحظه تنقیص دهیم۰

۰ پرینسیپ های کرونوفارمکولوژی نمیتواند در حالات رساندن کمک های عاجل به مریض و واقعات عاجل مورد استفاده قرار ګیرد۰

۰ هنګام تجویز ادویه لازم است تا زمان دقیق تجویز ان را ذکر نماییم۰

۰  در اموزش کورس فارمکولوژی ، موضوع کرونوفارمکولوژی  در نظرګرفته شود، زیرا این دانش موثریت تداوی مریض را بهبود می بخشد۰

ویلیام سکسپیر ( William Shakespeare ) شاعرو نمایشنامه نویس انګلیسی نوشت « از زمان استفاده کنید، نګذارید فرصت ها از دست بروند» به این امید که روزی در وطن عزیز ما ، زمینه برای تحقیقات در بخش های فارمکولوژی کلینیکی و کرونوفارمکولوژی میسرو با بدست اوردن دستاوردهای علمی، ګامی در بهبود تداوی و صحت مردم برداشته شود۰

منابع

۰ Gomel ( Republic of Belarus  ) State Medical University ،  Department of General and clinical pharmacology ،  2021 ،

۰   Clinical chronopharmacology as the basis of pharmacotherapy،  Nasrulaeva Kh.N, Magomedova Z.  … ، پوهنتون دولتی داغستان- ماخاچکلا ، 2019 ، 

chronopharmacology in Modern Medicine ،Harlistkaya E. V., Yu. V. Koryagina, O. N. Ragozin.Peoples Friendship University of Russia, ، 2018

۰   Хронофармокология ،  реферат ،   29 марта, 2013 ،  Stud24 ، 

۰   Хронобиологические аспекты психофармколоческого эффета ،  ,  Попов, Алексей Викторович ,Доктор медицинских Наук    ،  2006   ،

۰   The right time for chronopharmacology،  Elizabeth Adeyeye specialist in Clinical pharmacology and General Internal Medicine at Barts Health NHS, London ،  November 2021 

۰   An Insight on chronopharmacology and its application in pharmacotherapy، Annals of Medical Science & Research،  September- December 2023 

۰   optimizing drug therapy through biological rhythms ،  Amit M Shah, Sachi V Shah ،  August 22, 2024 ،   National Journal og Physiology, Pharmacy and Pharmacology ،

۰  The clinical impact of chronopharmacology on current medicine ،  volume 398, pages 6179- 6191, published : 10 January 20025 ،   

به ادامه۰۰۰

کرونوفارمکوکینیتیک، کرونوفارمکودینامیک،استفاده از کرونوفارمکولوژی درتداوی امراض عصبی ( neurology )، امراض روانی ( psychiatry ) و رول ریتم سرکیدین در ایمونولوژی (  immonology) و دیګر موضوعات مهم مور بحث قرا ر خواهد ګرفت۰